Γράφει η Δρ. Καλλιόπη Εμμανουηλίδου
To fat shaming είναι λίγο δύσκολο να μεταφραστεί με λίγες λέξεις: αφορά τη διαπόμπευση και την πρόκληση συναισθημάτων ντροπής εξαιτίας περιττών κιλών...
στο σωματικό βάρος. Πρόκειται για μια αυξανόμενη τάση που απορρέει από τη δημιουργία απίθανα τέλειων προτύπων εξωτερικής εμφάνισης και από την "ποινικοποίηση" του πάχους.
Το μεγάλο παράδοξο είναι ότι και τα τρια φαινόμενα (παχυσαρκία, δημιουργία προτύπων τελειότητας στην εξωτερική εμφάνιση και πρόκληση ντροπής πάχους) συμβαίνουν ταυτόχρονα. Στις ΗΠΑ μάλιστα τα φαινόμενα αυτά συνυπάρχουν και τρέφουν το ένα το άλλο με τη βοήθεια των ΜΜΕ. Η μεγάλη αντίφαση είναι ότι πρόκειται για μια χώρα που όχι απλώς επιτρέπει τη μεγάλη σωματική μάζα, αλλά καταναλωτικά την επιβάλλει (π.χ. με την ενίσχυση της υπερκατανάλωσης, τη διάθεση υπεργευστικών εθιστικών υπερτροφίμων, την κουλτούρα του έτοιμου φαγητού και τη μεγάλη διαθεσιμότητα υπερμεγεθων ρούχων).
Στις ΗΠΑ έχει ξεσπάσει ένα μεγάλο debate σχετικά με το αν θα πρέπει η κοινωνία να ξεχωρίζει τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα ως ανθρώπους με ειδικά προβλήματα για τα οποία θα πρέπει να ληφθεί ειδική και επείγουσα δράση. Με αφορμή διαφημιστικές εκστρατείες στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν πραγματικές ασπρόμαυρες εικόνες παχύσαρκων παιδιών με θλιμμένο ύφος και προειδοποιητικά μηνύματα για τους κινδύνους της παχυσαρκίας, οι αντιδράσεις ήταν οξείες. Ακόμα και άτομα με ιδιαίτερο φανατισμό κατά της παχυσαρκίας συμφώνησαν ότι τέτοιου είδους εκστρατείες είναι υπερβολικές και απάνθρωπες.
Η πρόκληση ντροπής για χαρακτηριστικά του σώματος είναι ένας υπότυπος του εκφοβισμού (bullying). Μάλιστα το "ξεμπρόστιασμα" αυτό επικροτείται από την πανίσχυρη κουλτούρα των ΜΜΕ, τα οποία δημιουργούν πρότυπα τελειότητας της εξωτερικής εμφάνισης και δαιμονοποιούν οτιδήποτε ξεφεύγει από αυτά τα πρότυπα. Για τη γυναίκα, για παράδειγμα, επιβάλλεται να έχει υπερβολικά λεπτό σώμα, τέλεια επιδερμίδα, πάλλευκα και ολόισια δόντια, ανοιχτόχρωμη αλλά ελαφρά μαυρισμένη επιδερμίδα, μεγάλο ύψος, μεγάλο στήθος και θηλυκό μοδάτο ντύσιμο. Οι πόροι, φακίδες, ραγάδες, ρυτίδες, ουλές, κοκκινίλες, και οι διαστάσεις και τα χρώματα που ξεφεύγουν από το πρότυπο- τύπου κούκλας barbie επισημαίνονται διαρκώς από τα περιοδικά, την τηλεόραση, τις διαφημίσεις, ως χαρακτηριστικά που επειγόντως μια γυναίκα πρέπει να πασχίσει να εξουδετερώσει τάχιστα.
Σε ό,τι αφορά την πρόκληση ντροπής για τα περιττά κιλά, η αμερικανίδα Lesley εξηγεί ότι:
"η πρόκληση ντροπής του πάχους είναι μια ειδική κατηγορία της πρόκλησης σωματικής ντροπής. Δεν είναι το μόνο είδος, αλλά είναι από τα πιο συνηθισμένα. Πολύς κόσμος πιστεύει ότι το να προκαλέσεις ντροπή σε κάποιον για το βάρος του είναι εντελώς αποδεκτό. Ακόμα περισσότερο, πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για κάτι καλό, γιατί η ντροπή γίνεται ενθάρρυνση, και τότε ίσως αυτοί οι παλιόχοντροι θα σταματήσουν να είναι τόσο χοντροί. Όμως δεν είναι έτσι: η ντροπή δεν είναι καταλύτης για αλλαγή- ίσα ίσα είναι "παραλύτης". Όλοι όσοι έχουν βιώσει ακραία προσωπική ντροπή το γνωρίζουν αυτό. Η ντροπή δε σε κάνει δυνατότερο, ούτε σε βοηθά να αναπτυχθείς ως άτομο, ούτε να γίνεις πιο υγιής, ούτε να είσαι πιο λογικός. Σε ακινητοποιεί σε ένα σημείο.
Είναι δύσκολο να ορίσεις τι είναι πρόκληση ντροπής του πάχους, παρόλο που εκ πρώτης όψεως φαίνεται αυτονόητο ως έννοια. Όπως και στα περισσότερα είδη κοινωνικού στίγματος, η εμπειρίες ποικίλλουν δραματικά από το ένα άτομο στο άλλο."
Στη συνέχεια η Lesley παραθέτει δικές της εμπειρίες και περιστατικά που εξηγούν τι σημαίνει πρόκληση ντροπής του πάχους. Εν ολίγοις
μια κυρία στο σούπερ μάρκετ τη συμβουλεύει να πάρει άπαχο γάλα και υποκατάστατο βούτυρου.
ένας κύριος στο γυμναστήριο την επιβραβεύει επιδεικτικά που γυμνάζεται, με τρόπο που εννοεί "τι κάνει μια παχύσαρκη σε ένα γυμναστήριο; πασχίζει να χάσει το βάρος της- ας την επιβραβεύσω την καημένη"
ο γιατρός δε δίνει ευκαιρία στην Lesley να εξηγήσει ότι αθλείται κανονικά, είναι χορτοφάγος και έχει άριστες μετρήσεις αίματος, και αμέσως την επιπλήττει και τη συμβουλεύει να χάσει βάρος γιατί είναι ένα βήμα πριν τον διαβήτη
μια ομάδα νεαρών σε ένα κλαμπ την κοροϊδεύουν επειδή χορεύει, υπονοώντας ότι ο χορός γίνεται μόνο για να τραβήξεις την προσοχή των αντρών, κάτι που επιτρέπεται μόνο σε λεπτές γυναίκες
μια ομάδα νεαρών κοριτσιών γελούν κοροϊδευτικά και μιλούν άσχημα επειδή ο άνεμος σήκωσε λίγο την φούστα της και αποκάλυψε τα μπούτια της.
Φανταστείτε να σας πλησιάζουν την ώρα που περιμένετε τη σειρά σας στην τράπεζα και να σας λένε "νομίζω ότι είναι καλό να αλλάξεις χρώμα στα μαλλιά σου". Να πηγαίνετε στο γιατρό και να σας λέει "πριν μου πεις οτιδήποτε, πρέπει να αλλάξεις χτένισμα". Να διασχίζεις το δρόμο, να ανεμίζει ο αέρας τα μαλλιά σας και ξαφνικά να ακούτε κοροϊδευτικά χάχανα και φωνές που να λένε ευδιάκριτα "μάζεψε τα μαλλιά σου ρε, εμείς τι χρωστάμε να τα βλέπουμε!". Φανταστείτε να σας λένε συμβουλές στα καλά καθούμενα για το πόσο καλά θα είναι αν αλλάξετε τον τρόπο που χτενίζεστε. Πώς θα νιώθατε;
Ίσως κάποιοι να ταυτίζεστε με αυτήν την αίσθηση για οποιονδήποτε λόγο: μπορεί να σας έκαναν παρατήρηση που καπνίζατε ενώ δεν ενοχλούσατε κανέναν, που έχετε πράσινα μαλλιά, που έχετε τρεις τρύπες στο αυτί σας, που έχετε τατουάζ, που φοράτε γυαλιά, που ψευδίζετε, που έχετε φακίδες, που είστε πολύ κοντός, υπερβολικά αδύνατος, που έχετε μια ουλή, που για κάποιον λόγο τέλοσπάντων, είτε είναι της επιλογής σας είτε όχι, ξεχωρίζετε από τους άλλους.
Τα παραδείγματα (βλ. προηγούμενο ποστ) που παρέθεσε η Lesley στο άρθρο της είναι προφανή, αλλά η ίδια μας λέει ότι η πρόκληση ντροπής για το πάχος μπορεί να πάρει πιο υπόγειες και διακριτικές μορφές τύπου "καλύτερα να μη φας επιδόρπιο" ή "μήπως θα νιώθεις πιο άνετα σε κάτι πιο φαρδύ;". Η ίδια περιγράφει την κατάσταση του να είσαι παχύσαρκος ως μια διαρκή εγρήγορση στην οποία πρέπει ο παχύσαρκος να είναι πάντα προετοιμασμένος για κάποιο σχόλιο ή κάποια κοροϊδία από ξένους αλλά και από συγγενείς ή φίλους που μπορεί να "πετάξουν" με απροσεξία κάποιο σχόλιο, χωρίς πάντα να είναι κακές οι προθέσεις τους.
Ακόμα όμως και όταν υπάρχουν καλές προθέσεις, τα σχόλια γίνονται με τρόπο που προκαλεί ντροπή και ανεπιθύμητα σχόλια για το σώμα του παχύσαρκου. Αυτά που γράφει η Lesley στο άρθρο της προσδιορίζουν με σαφήνεια ότι υπάρχει ένα στερεότυπο για τον παχύσαρκο άνθρωπο: ότι δεν είναι υγιής, ότι δεν ασκείται, ότι τρώει πάρα πολύ. Έρευνες μας πληροφορούν και για περισσότερα στερεότυπα που συνδέονται με την παχυσαρκία (π.χ. τεμπελιά, υπερφαγία, γενικότερη παρόρμηση κτλ.) Η ίδια όμως λέει ότι, ακόμα και αν ισχύουν όλα αυτά, είναι προσωπικό θέμα. Σίγουρα, δεν είναι κανενός δουλειά το να παραβιάζει τον προσωπικό "χώρο" του παχύσαρκου και, με το πρόσχημα των κινδύνων της παχυσαρκίας, να παίρνει το ελεύθερο για να εκτοξεύει σχόλια για την επιδιόρθωση του προβλήματος. Όπως λέει η Lesley, παραφράζοντας την Marilyn Wann:
Το μόνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά κοιτάζοντας ένα χοντρό άτομο είναι το πόσο προκατειλημμένοι είμαστε με τους χοντρούς.
Ο κοινωνικός στιγματισμός και η περιθωριοποίηση ανθρώπων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν είναι κάτι καινούριο. Ο βαθμός εκδήλωσης του στιγματισμού όμως μπορεί, αν μετατραπεί σε εκφοβιστικές και αδιάκριτες εκφάνσεις, να αποβεί επικίνδυνος. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι το κάπνισμα βλάπτει. Το να πλησιάσουμε έναν ξένο και να του πούμε με κάθε καλή πρόθεση ότι καλύτερα να σβήσει το τσιγάρο του γιατί κάνει κακό στον εαυτό του, είναι μια παραβίαση της επιλογής του [ΕΦΟΣΟΝ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΚΑΚΟ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΝ ΑΛΛΟΝ].
Μια τέτοια παρέμβαση θα εκληφθεί ως νουθεσία και θα ενθαρρύνει τη διακοπή του καπνίσματος; Από ό,τι έχουμε μάθει και από τα αποτελέσματα όλων των εκστρατειών κατά του καπνίσματος, η απάντηση είναι αρνητική. Η νουθεσία αυτού του τύπου εμπεριέχει κριτική, και η κριτική δημιουργεί αντιστάσεις, αποδυναμώνει τον άνθρωπο, προσβάλλει την ιδιωτικότητά του, παραβιάζει το δικαίωμα της επιλογής του, είναι αντιπαιδαγωγικό μέσο και αν μη τι άλλο δε συμβάλλει στην αυτοανάπτυξή του.
Πόσο μάλλον όταν η παρατήρησή μας (είτε καλοπροαίρετη είτε όχι) αφορά ένα χαρακτηριστικό που δεν αποτελεί την άμεση επιλογή κάποιου, αλλά ένα πρόβλημα πολυπαραγοντικό, πολύπλοκο και δυσεπίλυτο, όπως είναι η παχυσαρκία. Αλλά γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να δεχτούμε ότι κάποιος μπορεί να είναι παχύσαρκος από επιλογή και μάλιστα να είναι και υγιής; Η Lesley μας λέει για παράδειγμα:
"Επιλέγω να μην κάνω δίαιτα και να μην προσπαθήσω να χάσω βάρος για πολλούς λόγους. Λόγω του μεγάλου μου ιστορικού απώλειας και πρόσληψης βάρους με δίαιτες από τα εννιά μου χρόνια, το σώμα μου αποκρίνεται δραματικά στον υποσιτισμό (αυτό είναι άλλωστε η δίαιτα) και είναι πλέον αδύνατο για μένα να χάσω βάρος και να έχω μια ζωή που να αξίζει ταυτόχρονα. Οι προτεραιότητές μου είναι διαφορετικές."
Ο παχύσαρκος κουβαλά συχνά πολλά ψυχικά τραύματα. Συχνά - όχι πάντα- πάσχει από διατροφικές διαταραχές (υπερφαγία). Ζει έναν διαρκή αγώνα αμυνόμενος με κοινωνική κατακραυγή, κοροϊδία, απόρριψη από την ίδια την κοινωνία, που αφήνει μια πολύ λεπτή χαραμάδα για να περάσουν οι (υπερ)αδύνατοι που γίνονται αποδεκτοί. Έρευνες έχουν δείξει ότι ακόμα και τα παιδιά είναι ιδιαίτερα σκληρά απέναντι στον παχύσαρκο, κατάσσοντάς τον στις χαμηλότερες προτιμήσεις για κοινωνική συναναστροφή.Τα στερεότυπα για τον παχύσαρκο άνθρωπο τον προσβάλλουν και είναι απάνθρωπα και άδικα.
Είναι λοιπόν καιρός να αναρρωτηθούμε:
διορθώνουμε μια κατάσταση, κοροϊδεύοντάς την;
είναι ένα χαρακτηριστικό αρκετό ώστε να δημιουργείται μια ταυτότητα που επισκιάζει όλα τα άλλα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου;
είναι σωστό να παρεμβαίνουμε στις επιλογές ενός ανθρώπου, τη στιγμή που δεν μας δημιουργούν προβλήματα στη δική μας ζωή;
ό,τι ενοχλεί την προσωπική μας αισθητική, αφορά όντως τη δική ΜΑΣ αισθητική ή αυτή στην οποία έχουμε συνηθίσει μέσα από καταιγισμό ερεθισμάτων που συχνά μοιάζει με πλύση εγκεφάλου;
Είναι σημαντικό να προβληματιστούμε: θα θέλαμε να μας λυπούνται; θα θέλαμε να μας κοροϊδεύουνε; θα θέλαμε απρόσκλητες συμβουλές; θα θέλαμε να μας αποδίδουν μια άδικη, γενικευτική, ρατσιστική ετικέτα;
Την επόμενη φορά που θα ακούσουμε ένα ανέκδοτο που ξεκινάει από "ήτανε μια χοντρή" ή που θα δούμε μια εικόνα ή γελοιογραφία που αφορά ένα παχύσαρκο άτομο, θα γελάσουμε ή θα επιλέξουμε να φιλτράρουμε την πληροφορία με την κριτική μας σκέψη και ως άνθρωποι με ωριμότητα και ευαισθησία, να προβληματιστούμε;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου