ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει γνωστοποιήσει στην επιστημονική κοινότητα οτι τα τελευταία 30 χρόνια τα επιδημιολογικά στοιχεία για την παχυσαρκία έχουν... αυξηθεί δραματικά. Έρευνες παγκοσμίως αποδεικνύουν οτι πάνω απο το 1/6 του πληθυσμού είναι υπέρβαροι και εξ αυτών τουλάχιστον 300.000.000 πάσχουν απο νοσογόνο παχυσαρκία. Η παχυσαρκία θεωρείται η δεύτερη προλήψιμη παθογόνος αιτία θανάτου μετά το κάπνισμα. Η ραγδαία αυτή αλλαγή, οφείλεται κυρίως σε περιβαλλοντικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες, διότι δεν υπάρχουν δεδομένα για γονιδιακή/οργανική/γεννητική αλλαγή στον ανθρώπινο οργανισμό μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα σε σχέση με το φαινόμενο της παχυσαρκίας. Είναι πλέον αποδεκτό οτι οι λόγοι που κάποιος παίρνει βάρος συνδέονται με πολλούς παράγοντες και ποικίλουν απο άνθρωπο σε άνθρωπο.
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
Το φαγητό για τον καθένα έχει άλλη σημασία και λειτουργία. Για τον τρόπο της διατροφή μας υπάρχει μια βιολογική προδιάθεση αλλά για το αν αυτή θα εξελιχθεί σε παχυσαρκία ορίζεται απο τις διατροφικές συνήθειες που αναπτύσσει στην καθημερινότητα του. Μέσα στην ζωή του, ο άνθρωπος μαθαίνει το πόσο, τι και πότε τρώει ανάλογα τις συνήθειες τις οικογένειας του, της κοινωνίας , του πολιτισμού που ζει, τις συνθήκες της καθημερινότητας του, την προσωπικότητα του, τον τρόπο που σκέφτεται και τα συναισθήματα που βιώνει. Αν όλοι τρώγανε όσο «πρέπει» για να μπορεί το σώμα να έχει «καύσιμα» ενέργειας να αντεπεξέλθει στην δραστηριότητα που το αναλογεί, δεν θα υπήρχε το φαινόμενο της παχυσαρκίας. Το ζήτημα είναι οτι ο άνθρωπος τρέφεται πολλές φορές με βάση τα «θέλω» του, την απόλαυση, την κοινωνικότητα του, το άγχος του, την μοναξιά, το ανικανοποίητο κενό που μπορεί να νιώθει, όταν νιώθει θλίψη , θυμό ή και πολύ χαρά. Όταν αυτό συμβαίνει, σκέψεις και συναισθήματα σε σχέση με τα «θέλω» μας , μας επηρεάζουν την συμπεριφορά της διατροφής. Τα πολυπαραγοντικά αίτια που επηρεάζουν τη διατροφική συμπεριφορά συνοψίζονται στο σχήμα 1. Η κατανάλωση τροφής είναι πολύ μεγαλύτερη και αναγκαία σ’ αυτές τις περιπτώσεις απο αυτήν που χρειάζεται ο άνθρωπος για να μετατραπεί σε ενέργεια και συνεπώς αποθηκεύεται σε λίπος.
Σχήμα 1: Τα Πολυπαραγοντικά αίτια της Διατροφικής Συμπεριφοράς
Η ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ - Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Συνεπώς ο στόχος για την απώλεια βάρους δεν είναι μόνο θέμα πειθαρχίας σε ένα διατροφικό πρόγραμμα, είναι πολύ πιο πολύπλοκος και πολυπαραγοντικός και απαιτεί τροποποίηση στις συνήθειές μας. Η λύση σ’ αυτό είναι οτι η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας παύει πια να στηρίζεται μόνο σ’ ένα παθολογικό μοντέλο θεραπείας, και βασίζεται στην πολυδύναμη αντιμετώπιση της. Αυτό πρακτικά σημαίνει οτι ο κάθε άνθρωπος που θέλει ν’ αντιμετωπίσει το θέμα του βάρους του πρέπει πρώτα να εκτιμάται για ποίους λόγους το έχει πάρει, που συνήθως όπως προαναφέρθηκε είναι ένας συνδυασμός παραγόντων.
Στον ασθενή δίνονται σφαιρικά τα εφόδια, ανάλογα με ποια χρειάζεται ο καθένας, απο μία εξειδικευμένη ομάδα που αποτελείται απο τον χειρουργό, τον γαστρεντερολόγο, τον διατροφολόγο και τον ψυχολόγο. Ένα πρόβλημα που οφείλεται σε πολλά αίτια, το ιδανικό είναι να έχει σαν «εργαλεία» επίλυσης διαφορετικές τεχνικές.
Όταν το πρόβλημα είναι νοσογόνος παχυσαρκία, όταν η παχυσαρκία απειλεί την υγεία του ατόμου, όταν έχουν γίνει πολλές φορές δίαιτες χωρίς να χει καταφέρει να διατηρήσει την απώλεια βάρους και μπαίνει πάλι σε φαύλο κύκλο, η βαριατρική χειρουργική είναι μια μέθοδος που μπορεί να απελευθερώσει τον ενδιαφερόμενο απ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο. Μετά το χειρουργείο μεγάλη σημασία έχει να υπάρξει στήριξη απο την πολυδύναμη ιατρική ομάδα στον ασθενή για να μπορέσει να εκτιμήσει ο ίδιος ποια είναι τα αίτια που παίρνει βάρος, να εκπαιδευτεί στο τι είναι μια ισορροπημένη διατροφή, να μπορέσει να αλλάξει σταδιακά συμπεριφορές και συνήθειες σε σχέση με την διατροφή του.
Σ αυτό το στάδιο της τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς, η ψυχολογική προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει αισθητά τον ασθενή να φέρει εις πέρας το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι τρόποι που συνεισφέρει ο ψυχολόγος - σύμβουλος υγείας στην βαριατρική χειρουργική είναι κυρίως οι εξής:
-Ψυχολογική εκτίμηση και κυρίως σε θέματα διατροφικής συμπεριφοράς, να καταλάβει ο ασθενής και η ιατρική ομάδα τα εξατομικευμένα αίτια της παχυσαρκίας του
-Να εκπαίδευση τον ασθενή για τον φαύλο κύκλο της προσπάθειας απώλειας βάρους- αύξηση και πώς να το σπάσουν
- Να διαχειρίζονται την σκέψη τους και τα συναισθήματα τους με τρόπο που δεν θα εκτονώνονται στην διατροφή
ΠΡΟ-ΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ
Η ψυχολογική εκτίμηση των ασθενών που είναι υποψήφιοι για χειρουργική επέμβαση είναι αναγκαία αφού στα κριτήρια για συμμετοχή βαριατρικής χειρουργικής είναι ο αποκλεισμός σοβαρής ψυχικής νόσου. Είναι σημαντικό όμως να κατανοηθεί οτι κάθε άνθρωπος που έχει υπερβάλλον βάρος , δεν σημαίνει οτι θεωρούμε οτι έχει ψυχική νόσο και η εκτίμηση δεν έχει στόχο να κατηγοριοποιήσει τους ενδιαφερόμενους σε ψυχικά υγιείς και μή.
Η εκτίμηση γίνεται εν μέρη γιατί είναι απαραίτητη για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να γνωρίζουν αναλυτικά το ιστορικό του καθένα για να μπορούν να συνεργαστούν μετα-εγχειρητικά και να εξατομικεύσουν την θεραπεία. Η εκτίμηση έχει μεγάλη σημασία όχι μόνο για την ασφάλεια του ασθενούς αλλά και για την εκτίμηση ψυχοκοινωνικών παράγοντων που μας οδηγούν στην υπερφαγία. Οι παράγοντες αυτοί συμμετέχουν στην δημιουργία και άρα και την τροποποιήσει των συμπεριφορών της διατροφής. Σημασία δεν έχει μόνο το ΠΟΣΟ αλλά και το ΠΩΣ χάνεται το βάρος.
Οι βασικοί στόχοι της προ-εγχειρητικής εκτίμηση είναι οι ακόλουθοι:
- η ιατρική ασφάλεια του ασθενή διαβεβαιώνοντας τον αποκλεισμό σοβαρής ψυχικής νόσου
- η διερεύνηση των ψυχοκοινωνικών παραγόντων που οδήγησαν στην παχυσαρκία
- η πρόβλεψη δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίσει ο ασθενής στην προσπάθεια του για απώλεια βάρους
- η εύρεση των ατομικών στρατηγικών του κάθε ατόμου που τον οδηγεί στην επιτυχία απώλεια βάρου
- η εξασφάλιση διατήρησης του βάρους στο μέλλον και της ποιότητας ζωής.
Οι δυσκολίες αυτές αν δεν αντιμετωπισθούν μπορεί σιωπηλά να επηρεάζουν την διατροφική συμπεριφορά του ασθενή και συνεπώς να τον κάνει να αποκλίνει απο την επίτευξη του στόχου για απώλεια βάρους. Συνεπώς ταυτόχρονα με την χειρουργική επέμβαση και την παρακολούθηση απο την ομάδα θα πρέπει αυτά να αντιμετωπισθούν ψυχοθεραπευτικά αν κριθεί απο την ψυχολογική εκτίμηση.
ΨΥΧΟ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Αφού έχει γίνει η αξιολόγηση, προ-εγχειρητικά προτείνεται να γίνει μια σωστή ενημέρωση ψυχο-εκπαιδευτικού χαρακτήρα για τους παράγοντες και τα αίτια που έχουν καθορίσει τις μη υγιείς συμπεριφορές διατροφής του ασθενούς. Τα ψυχολογικά μοντέλα που προσπαθούν να προβλέψουν την εξέλιξη της συμπεριφοράς της διατροφής, υποστηρίζουν πώς η συμπεριφορά δεν αλλάζει ριζικά και δεν διατηρείται στον χρόνο, εάν δεν δουλέψει ο ασθενείς το υπόβαθρο πίσω απο αυτές όπως για παράδειγμα τον τρόπο του σκέπτομαι, πεποιθήσεις, πυρηνικά σχήματα που έχουν ριζωθεί στην προσωπικότητα του καθένα για την αυτο-εικόνα, το βάρος , την άσκηση, την υγιεινή διατροφή, την κοινωνική αποδοχή, συναισθήματα που συνδέονται με την διατροφή κλπ. Είναι σημαντικό για να αντιμετωπίσεις κάτι που σε απασχολεί να γνωρίζεις γιατί προήλθε.
Ο ρόλος του ψυχολόγου είναι να εντοπίσει αυτές τις δυσκολίες και να εφαρμόσει μια ψυχο-εκπαιδευτική προσέγγιση με στόχο:
-την συμμόρφωση των ιατρικών οδηγιών
-την τοποθέτηση ρεαλιστικών προσδοκιών, τοποθέτηση στόχων που είναι εφικτοί
-την αύξηση κινήτρου για αλλαγή της συμπεριφορά διατροφής
-την αντιμετώπιση των εμποδίων γι αυτήν την αλλαγή
-την εκμάθηση ψυχολογικών δεξιοτήτων που είναι αναγκαίες για την αλλαγή των λανθασμένων διατροφικών συνηθειών και εισαγωγή εναλλακτικών διεξόδων στην ζωή του ασθενή
-την ενεργοποίηση της συμμετοχής του ασθενούς στην μετα-εγχειρητική αποκατάσταση και όχι παθητική
- την εκμάθηση και τροποποίηση του σκεπτικού για την επίτευξη διατήρησης της απώλειας
ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Μέσα απο την μάθηση την κοινωνική αλλά και τις πολλαπλές προσπάθειες για απώλεια βάρους έχουμε συνδέσει πώς το φαγητό σε ορισμένες περιπτώσεις έχει αρνητική επίδραση.
Έντονη επιρροή μετά την δεκαετία του 90 απο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που επιβάλλουν αδύνατα πρότυπα σώματος, καταναλωτικά προϊόντα που προωθούνται ώς σύμβολα ευχαρίστησης, επιτυχίας και συνδέονται συχνά αποκλειστικά και μόνο με αδύνατες σιλουέτες, ταύτιση της προσωπικής καταξίωσης και αυτο-εκτίμησης με το ιδανικό βάρος, κοινωνική κριτική σε θέματα διατροφής και εμφάνισης, διαιτολογικά προγράμματα που επιβάλουν αυστηρές απαγορεύσεις, οι πεποιθήσεις είναι μόνο λίγοι απο τους αμέτρητους λόγους που δημιουργούνται ενοχές σε σχέση με το φαγητό.
Έτσι παρατηρείται σε ανθρώπους που έχουν πρόβλημα παχυσαρκίας, μια υπερβολική ενασχόληση, μια αυστηρή κριτική που συχνά φτάνει σε απαξίωση του εαυτού τους. Η εντύπωση πώς δεν κάνουν το κοινωνικό αποδεκτό, οτι η αυτο-εικόνα τους δεν αξίζει αρκετά τους οδηγεί σε ενοχές. Οι ενοχές με την σειρά τους δημιουργούν χαμηλή αυτο-εκτίμηση και αυτοπεποίθηση που τους κάνει να μη λειτουργούν αποδοτικά στην καθημερινότητα τους. Στην προσπάθεια να ανακτήσουν πάλι ικανοποίηση με τον εαυτό τους, προσπαθούν να εφαρμόσουν έλεγχο πάνω στην συμπεριφορά της διατροφής που εξαρχής τους έκανε να νιώσουν άσχημα δημιουργώντας ενοχές. με αποτέλεσμα να νιώθουν συναισθήματα δυσφορίας όπως ντροπή, θυμό, άγχος, στεναχώρια. Αυτά τα συναισθήματα όμως πάλι τους βάζουν στον κύκλο να φάνε περισσότερο απο όσο έχουν οργανικά ανάγκη γιατί λειτουργεί πάλι η συναισθηματική εκδήλωση σαν ξέσπασμα πάνω στο φαγητό. Το σχήμα 2 εξηγεί τον φαύλο κύκλο «φαγητό-ενοχές».
Σχήμα 2: Ο φαύλος κύκλος που οδηγεί στην υπερφαγία
Μήπως τελικά δεν τρώμε περισσότερο εξ αιτίας του βιολογικού σήματος της πείνας; Κάποιες φορές και για μερικούς απο εμάς, δεν είναι μόνο η απόλαυση που μας κάνει να παχαίνουμε ή να αποκλίνουμε απο τις διατροφικές μας συνήθειες σε συγκεκριμένες περιόδους αλλά το συναίσθημα ενοχής που προσδίδουμε στην απόλαυση αυτή. Ο κύκλος που περιγράφεται αν γίνει πολλές φορές πλέον υιοθετείται σαν τρόπος ζωής, σαν στρατηγική αντιμετώπισης για όταν ξεπερνάμε το βάρος μας αλλά και για όταν δεν νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας. Συνεπώς αυτός ο κύκλος απο απότομη στέρηση σε πολύ φαγητό μας οδηγεί να πάρουμε βάρος.
Ο τρόπος για να σπάσουμε αυτόν τον κύκλο είναι συνοδευτικά με το να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε την συμπεριφορά της διατροφής μας με ειδικό διατροφολόγο και την κατάλληλη ιατρική μέθοδο, όταν το πρόβλημα αφορά την νοσογόνο παχυσαρκία, να προσπαθήσουμε να τροποποιήσουμε με μια ψυχο-εκπαιδευτική γνωσιακή προσέγγιση μέσα μας τις σκέψεις που κάνουμε για το φαγητό, το ιδανικό βάρος, την απόλαυση, για τον εαυτό μας, την κοινωνική κριτική, την προσωπική επιτυχία, τον έλεγχο των συναισθημάτων μας. Να μάθουμε να απολαμβάνουμε με μέτρο την ευχαρίστηση, χωρίς ακραίες στερήσεις, με σεβασμό στο σώμα μας αλλά και στον εαυτό μας.
Ενδεικτικά αναφέρεται οτι μια τυπική γνωσιακή ψυχοθεραπεία αποτελείται απο τα βασικά στάδια:
Αξιολόγηση
Εισαγωγή στη θεραπεία
Αυτο-παρατηρήσεις και αυτοκαταγραφές του προβλήματος
Επέμβαση στους παράγοντες διαιώνισης της παχυσαρκίας
Συμπεριφορικές τεχνικές για την αντιμετώπιση της
Γνωσιακή επέμβαση, τροποποίηση στον τρόπο του «σκέπτομαι»
Τερματισμός
Η εξισορρόπηση της σκέψης, του συναισθήματος και πώς αυτά επηρεάζουν την διατροφική μας συμπεριφορά είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος να βγούμε απο τον φαύλο κύκλο αλλά και να διατηρήσουμε ένα επιθυμητό βάρος κερδίζοντας ένα υγιεινό τρόπο ζωής χωρίς να στερούμαστε τις «μικρές απολαύσεις» της καθημερινότητας.
από την Άννα Χατζηδημητρίου, BA, MSc, CPsychol, D.CBT, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Ιατρικού Κέντρου Αθηνών
eumedline.eu
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου